İstanbul Boğazına İlk Köprü

Bu ayki konumuz, İstanbul Boğazına M.Ö. 5. yüzyılda İyon ve Aiollerin ince uzun 50 kürekli gemileriyle yapılan ilk köprü. İki kıtayı birleştiren köprüyü Pers Kralı I. Darius İskit seferi için Samoslu mimar Mandrokles’e tahminen 513 veya 512 yılında yaptırılmıştır. Bilgilerin çoğu aynı dönemde yaşamış tarihçi Herodot’dan ve I. Darius un yaptırdığı anıt kitabelerden sağlanmıştır.

Mandrokles tarafından İstanbul (Bosporos) boğazına  inşa edilen ilk kalıcı köprüdür. İstanbul Boğazına yapılan ikinci kalıcı köprü, I. Herakleios’un (MS 610-641) Sasani seferi dönüşünde yaptırdığı tek kullanımlık gemi köprü dikkate alınmadığında 1973 da yapılan Boğaziçi Köprüsüdür.

İlk köprünün yapıldığı yer; boğazın Karadeniz ile buluştuğu yerdeki Zeus Ourios Tapınağı ile Byzantion arasında, ikisinin tam ortasında ve boğazın en dar yeridir. Köprü uzunluğu  yaklaşık 760 metredir (4 stadia). Köprü inşasında Pers yönetim sistemine göre Anadolu Pers satraplarından özellikle İyon ve Ailollerin kent devleti satraplarından toplanan ince uzun 200 gemi birbirine demir çengellerle aralarında küçük tekneler geçebilecek boşluklar bırakılarak bağlanmıştır. Gemiler karaya keten, kenevir ve papirus halatlarla gerilmiş ve sabitlenmiştir. Samoslu Mandrokles, boğaz sularının çift yönlü akıntısından yararlanmıştır. Boğazda, üst katmanda suların yaklaşık dört deniz mili hızla Karadeniz’den Marmara’ya akışına paralel gemileri yan yana dizerek sıralamış ve gemilerin bu akıntıya ve zaman zaman sert esen rüzgarlara direnebilmesi amacıyla gemilerden boğazın alt katmanında benzer hızlara sahip Marmara’dan Karadeniz’e akan alt sulara ulaşacak şekilde iri kayalarla doldurduğu kafesleri halatlarla demir atarcasına sarkıtmıştır. Böylece I. Darius’u çok etkileyen ve emrine uygun savaş dönüşünde de kullanacağı kalıcı bir köprü inşa edilmiştir.

Darius kısa zamanda inşa edilmiş olan köprüyü çok beğenmiştir mimar Mandrokles’iödüllendirmek için verilecek her şeyin 10 katını vermiştir. Mandrokles, eseri köprünün bir tabloda kalıcı olmasını istemiş ve ödül olarak verilen parayı, ressam için harcamıştır. Ressam, köprüyü üzerinden geçen Pers ordusuyla birlikte resmetmiş, tablonun şeref yerine tahtı üzerinde oturan Kral I. Darios’u çizmiştir.

Herodotos’un aktardığına göre Mandrokles, Samos adasındaki Tanrıça Hera tapınağına sunmadan önce tablonun altına;

“Mandrokles balıkları bol Bosporos’ta dalgalara hükmeden köprüyü inşa etti.

Tanrıça Hera’ya sungu için ayırdığı bu tabloyu yaptırdı. Duvara asılsın. Zira

(Mandrokles) Dareios’un planlarını başarıyla uygulayarak hem kendisinin

hem Samos’un onurunu yüceltti” yazmıştır.

Kral I. Darius köprünün Anadolu yakasına bağlandığı deniz kıyısına kitabeli iki büyük mermer sütun anıt yaptırmıştır. İskit seferini anlatan Herodot’un gördüğü iki sütundan birisinin kitabesi Asurca, diğerininki Hellence yazılmıştır. Fakat sütunlar, Byzantionlular tarafından kente (Byzantion) taşınmış, Hellence kitabeli sütun Tanrıça Artemis Orthosia sunağının yapım malzemesi olmuştur. Çivi yazılı (Asurca) sütun ise Dionysos Tapınağı için ayrılmıştır. Kitabede, I. Darius ordusuna asker veren tüm halkların isimlerini, asker ve gemi sayılarını kaydettirmiştir. Herodot’un kitabeden aktardığına göre Pers ordusunun süvariler dahil 700 bin askeri bu gemi köprüden geçmiştir ve donanması 600 gemiden oluşmaktadır.

Pers kralı I. Darius İskit seferi için Tuna (Istros/Danuvius) Nehrine ulaştığında savaş hazırlığı sırasında anlaşma yaptığı Helen donanmasını yöneten Tiranların önceden yaptırdığı gemi köprüsünden ordusunu geçirmiştir. Tiranlara İskit topraklarının sınırındaki köprüyü ve çevresini koruma görevi vermiştir. İstiklerin stratejik olarak uyguladıkları kısmen savaşmadan kazanma taktikleri sonucunda I. Darius kaçarcasına Tiranların içinde iktidarını kaybetmek istemeyenler sayesinde sadece İskit tarafı yıkılmış olan gemi köprü onarılarak Pers ordusu İskit topraklarını terk etmiştir.

Kral I. Darius yenilgiyle sonuçlanan ki halkına zaferle sonuçlandığı bildirilen İskit savaşı dönüşünde İstanbul Boğaz köprüsü yerine Gelibolu (Khersonessos) üzerinden Sestos Limanından gemilerle Çanakkale Boğazı (Hellespontos) Anadolu kıyısına geçmiştir.

Herodot’a göre yaklaşık 33 yıl sonra Pers kralı oğlu Kserkses Hellas (Helen kent devletleri) seferi için Çanakkale Boğazına ilk gemi köprüyü inşa ettirmiştir. Bu konuyu sonraki bültenlerden birinde yazacağız.

Mehmet Ali KAYA ve Aytun YAZGI, 2021 ‘’Dareios’un İskit Seferi: Nedeni, Tarihi ve Süreci Üzerine Bir Değerlendirme’’ Cedrus, S.IX, s.131-150. (cedrus.akdeniz.edu.tr)  Makaleden Alıntıdır. Yazarlara teşekkürlerimizi iletiyoruz.

Nalan Yüksel’in katkıılarıyla…