Akdeniz Yerel (Lokal) Rüzgar Adları

Akdeniz mevcut kıyı şekilleri, vadi ve dağların dağılımı ile çeşitli topografik özelliklerde lokal bölgeler bulunmaktadır. Bu lokal bölgelerde oluşan yüksek ve alçak basınç alanları arasındaki hava hareketleri ‘’katabatik rüzgar’’ olarak tanımlanan özel yerel rüzgarlar oluşturmaktadır. Akdeniz’deki rüzgarları anlamak ve seyirlerimizin güvenliği için yararlı olacağı gibi uygun seyir rotaları belirlememizi sağlayacaktır. Katabatik rüzgarlar iki grupta toplanmıştır.

1. Soğuk katabatik rüzgarlar: soğuk karakterli yüksek basınç alanlarından (merkez basıncı 1030 mb’den büyük olan sistemler) eteklerindeki alçak basınç alanına doğru esen soğuk rüzgarlardır. Kıyı yükseltisi rüzgar hızını etkileyerek fırtına, kuvvetli fırtına oluşturabilmektedir. Estiği bölgeye göre farklı yerel isimler verilmektedir.

Örneğin, ‘yarık kaya fırtınası; Doğu Toroslar üzerinde oluşan yüksek basınç alanından Doğu Akdeniz’e doğru yıldız (N) ile yıldızpoyraz (NNE) ve poyrazdan (NE) esen rüzgarlar, İskenderun Körfezi’nde 9-10 kuvvete kadar çıkabilmektedir.

2.Sıcak katabatik rüzgarlar: Dağ tepelerinden aşağı vadi veya denize doğru esen sıcak ve kuru rüzgârlardır. Hızları 3-8 kuvvet arasında değişmektedir. Kış aylarında daha etkilidir. Dağın arka tarafında bulunan yüksek basınç alanındaki soğuk hava yükselirken nem kaybeder, dağ tepesinden diğer bölgeye akarken sıkışır ve ısı kazanmaktadır (adyabatik ısınma¹). Fön makinası gibi ılık ve sıcak hava üflediği için bu rüzgarlara Fön rüzgarları adı verilmiştir. Fön rüzgarların en etkili olduğu bölge İsviçre Alpleri’nin etekleridir. Yurdumuzda ise Doğu Karadeniz’de etkili olmaktadır.

Yerel rüzgarlar ayrıca döngüsel periyotlarına göre günlük ve yıllık periyotlar olarak iki grupta sınıflandırılmıştır. Günlük periyotlu yerel rüzgarlar, bir alanda gece gündüz arasındaki ısı farkının kara ve deniz veya vadilerde yükseklik ve topografya nedeniyle farklı sürede ısınmalarıyla hava basıncı değişimleri sonucu gün içinde birbirine ters yönlerde esen katabatik rüzgarlardır. En iyi örnek Ege Deniz’inde birçok lokal alanda esen Meltem rüzgarıdır. Diğer grup; yıllık periyotlu rüzgarlardır ve benzer şekilde daha geniş alanlarda mevsimsel ısı değişimleri sonucu oluşan katabatik rüzgarlardır.

Akdeniz lokal rüzgarlarını yazmaya Cebelitarık Boğazından başlayarak doğuya doğrulu sıraladık.

Levanter ve Vendavel (Vendaval)

Levanter, Güney Fransa’dan Cebelitarık Boğazı’na kadar kıyı boyunca ve iç kesimlere ulaşan E veya NE yönlü genellikle Şubat-Mayıs ile Ekim-Aralık aylarında 5-7 kuvvetinde esen yerel hakim rüzgardır.

Rüzgar, Fransa ile Cezayir arasında yavaş hareket eden alçak basınç sistemlerinden kaynaklanmaktadır. Ocak ayında İber antisiklonun hakim olması nedeniyle oluşmamakta ve yaz aylarında nadiren ve hafif esmektedir. Levanter, nem oranı yüksek ve yağışa neden olan bir rüzgardır. Dağlarda sellere yol açabilmektedir.

Vendavel, Levanter’in tersi yönde esen, batıdan okyanustan Akdeniz’e giren alçak basınç sistemleri nedeniyle oluşan fırtınalı, gök gürültülü ve yağış getiren SW rüzgarıdır. Genellikle Kasım’dan Nisan’a kadar yağışlı kış mevsiminde sıklıkla şiddetli fırtına düzeyinde esmektedir.

Vendavel, Levanter’i takip eder ve Poniente (Batı rüzgarı) soğuk cephe geçişinden önce esmektedir. Bazen, orta şiddette bir Vendavel eserken, Cebelitarık Kayası’nın doğusunda, SW rüzgarının taşıdığı nem ile rotor (girdap) bulutu oluşabilmektedir. Bu durum, kış ve yaklaşan sert hava koşullarının habercisi olabilmektedir. Bulut yerel olarak La Carlota olarak bilinmektedir.

Mistral

Fransa’nın Biscay Körfezi’de kışın Alp dağlarının katabatik etkisi ile N ve NW yönlerinden soğuk, kuru ve şiddetli esen 8-9 kuvvete ulaşan hakim yerel rüzgardır. Kuzeyden, Massif Central’lin karlı yüksek dağlarını geçerek geldiği için çok soğuktur. Yazın ılık ve hafif esmektedir.

Mistral’in kendini en şiddetli olarak gösterdiği yer Rhone vadisidir ve vadide şiddeti artarak denize ulaşmaktadır. Rüzgar Fransa’nın güney sahillerini etkilemektedir. Mistral rüzgarı periyotlarının 3, 6 veya 9 gün süreli olduğu belirlenmiştir. Mistral, genellikle Biscay Körfezinde yüksek basınç veya antisiklon olması ve Genoa (Cenova) Körfezinde alçak basınç veya siklon olması ile oluşmaktadır.

Rüzgar, özellikle kışın Fransa’nın güneyinden Cezayir’e kadar İspanya ile Sardunya adası arasındaki geniş bölgeyi etkisi altına alabilmektedir. Mistral sert ve yüksek dalgalar oluşturduğunda güney Fransa’ya giden tekneler Tiren Denizinden Korsika adasının kuzey burnunu dolaşan bir rota veya İspanya’nın kıyılarına yakın seyirle Barcelona kıyı rotası izlemektedir. Mistral etkisini yitirip ölü deniz yarattığında ise tekneler Barcelona’nın kuzeyindeki Güller Körfezini (Gulf of Roses) dönecek bir rota izlemektedir. Sicilya ile Cebelitarık arası her iki yönde ilerleyen tekneler ise Cezayir ve Tunus sahillerine yakın bir seyir yapmaktadır. Rüzgar etkili olduğunda rota üzerinde Tunus’un Bon burnu ile güney İspanya sahilleri uygun sığınma yerleridir.

Sirocco – Libeccio – Marin

Sirocco, Sahra üzerinde genellikle toz parçacıklarıyla dolu kuru hava ile oluşan S veya SE yönde esen sıcak bir rüzgardır. Libya ile Sicilya arasında alçak basınç sistemi Akdeniz’de doğuya doğru ilerledikçe oluşmaktadır. Rüzgarın hızı 54 knots olabilmekte ve en fazla Mart ve Kasım aylarında esmektedir. Afrika Sahra çölünden esmeye başlayan rüzgar kuru ve sıcaktır. Deniz üzerinde ilerledikçe nem oranı artması nedeniyle boğucu ve rahatsız edici bir rüzgara dönüşmektedir. Ayrıca ilerleyişi sırasında yağmur bulutları oluşabilir ve basınçta düşüşe neden olabilmektedir. Akdeniz’in her yerinde estiği için çeşitli yerel isimler almıştır. Hırvatlar Jugo terimini kullanır, Slovenler Široko, İtalyanlar Scirocco ve chili, Khamsin veya Simoon gibi başka yerel isimler de vardır. Marin rüzgarı gibi, gücü mevsime bağlıdır.

Sirocco rüzgarının Mısır ve Filistin üzerinde  esen sıcak, kuru ve kumlu olan türüne Khamsin (Hamsin) rüzgarı denilmektedir. Çoğunlukla Nisan ayında daha seyrek Mart ve Mayıs aylarında esmektedir. Rüzgar periyodu yaklaşık 50 günde bir olarak hesaplanmış ve bazen haftada birkaç saatlik esebilmektedir. Türkiye’ye Libya’dan çöl kumu getiren rüzgardır.

Marin, güneydoğudan esen ve güneye dönme eğiliminde olan ılık, nemli bir rüzgardır. Batıdaki alçak basınç ile Alpler ve Orta Avrupa yüksek basıncı sonucu oluşmaktadır. Genellikle güney Fransa ve Adriyatik kıyılarında esmektedir. Marin’in gelişi, sıcaklık ve nem artışı ile basınç düştüğünde keskin bir tuz kokusuyla bilinmektedir. Deniz üzerinde ilerleyerek görüşü azaltan nem ve pus oluşturmaktadır. Rüzgarın kıyılarda düşük olan hızı açık denizde artmakta ve yüksek, kırılan dalgalar yaratmaktadır.

Tüm yıl boyunca esen Marin, ilkbahar sonlarından sonbaharın başlarına kadar seyrek ve hafif bir esinti olarak görülmektedir. Ekim ve Nisan ayları arasında sıkça karşılaşılmakta ve güçlü esmektedir.

Libeccio (Lebić), Orta Akdeniz’de daha çok kış aylarında görülen kuvvetli ve fırtınamsı çoğunlukla güneydoğu, güney ve bazen güneybatıdan esen bir rüzgardır.

Tüm yıl boyunca kuzey Korsika’da hakim batı veya güneybatı yönde esmektedir. Rüzgar Fransa, İtalya ve Adriyatik’de esmekte ve şiddetli fırtınalar ile kaotik, kesişen dalgalar oluşturmaktadır. Libeccio genellikle uyarı vermeden ortaya çıkar ve özellikle küçük gemiler için tehlike oluşturabilmektedir. Yaz aylarında hakim rüzgar konumundadır. Kış aylarında Tramontane (kuzey-doğu veya kuzey) ile adeta dönüşümlü olarak esmektedir. Libeccio kelimesi Latinceden İtalyanca’ya geçmiş ve “Libyalı” anlamına gelmektedir.

Tramontana

Tramontana, İtalya’nın batı kıyıları ile Korsika açıklarında kışın hemen hemen kalıcı olarak esen N ve NE rüzgarlarına verilen yerel isimdir. Hiçbir zaman fırtına hızına erişemeyen bu rüzgar estiği alanda rahat ve iyi bir havanın oluşmasını sağlamaktadır. Bu rüzgarların estiği zamandaki sinoptik durum² incelendiğinde Adriyatik Denizi üzerinde alçak basınç merkezi ile daha batısında yüksek basınç merkezi olduğu görülmektedir. Rüzgar, beraberinde soğuk hava getirmekte ve sıcaklıkları düşürmektedir.

Gregale

Gregale, Orta Akdeniz’de özellikle Malta adası çevresinde kış aylarında hızı 8 kuvvete ulaşan, levante’den daha güçlü NE yönlü yerel bir rüzgardır. Orta Avrupa veya Balkanlar üzerindeki yüksek basınç ile Libya üzerinde alçak basınç sonucu oluşmakta ve beş gün kadar devam edebilmektedir. Bazen oluşan rüzgar güney veya güneydoğuya basınç kayması olursa bir iki gün sürmektedir. Kışın daha sık görülmektedir. Hava durumu, basınç dağılımının türüne ve rüzgarın kara veya açık deniz yönüne göre değişmektedir. Rüzgar, genellikle denizden karaya doğru esen serin ve kuru hava özelliği taşımaktadır. Malta’da Gregale özellikle limanda tehlikeli denizler oluşturmaktadır.

Gregale bazen Malta’nın güneyine yerleşen alçak basınç ile beraber etkisini göstermektedir. Güney Yunanistan ile güney İtalya arasında etkili olmaktadır. Yaz aylarında güçlü esmektedir ve Malta adası, bu rüzgardan korunmak için uygun bir sığınma alanı yaratmaktadır.

Rüzgarın bir başka türü, Akdeniz’den gelen ve Alp Dağları’ndan (Roussillon bölgesinin gargalı) sapan bir rüzgar olduğu için nemli ve yağmurlu olan Côte d’Azur’un (Fransız Akdeniz kıyısı) Grégal’idir. Genelde bu bölgedeki rüzgar yazın oluşmaktadır Provençal ve Languedoc’da (Güney Fransa) Gregau, İspanya ve Minorka’da Guergal, Korsika’da Grécale olarak adlandırılmaktadır. Bahar aylarında esen Gregale soğuk ve kuru olduğundan ilkbahar donlarına neden olmaktadır. Yaz aylarında ise karada asmalarda külleme hastalığına neden olmaktadır.

Bora

Bora, NE yönlü genel olarak Kasım, Aralık’tan Mart ayına kadar şiddetli ve soğuk esen Adriyatik denizi rüzgarıdır. Rüzgar, Balkan platosundaki katabatik etkinin kuzey-doğu yönünde basınç gradyanı³ oluşturmasıyla kısa zamanda 9 kuvvetine ulaşabilmektedir. Çoğunlukla doğu Adriyatik kıyılarında görülmektedir. Sağanak rüzgar olarak esmesi en tipik özelliğidir. Eserken tekneyi yönlendirmeyi çok zorlaştıran sığ, kısa dalgalar üretmekte, denizleri kaldırmakta ve havaya asılı su spreyi yaratmaktadır. Bu durum görüş mesafesini düşürmektedir.

Bora’dan yoğun olarak etkilenen bölge genelde Hırvatistan sahilleridir. Etkilenen sahiller; Velebit Kanalı (Pag), Kvaner Körfezi (Krk, Cres, Rab, Goli Otok) ve Makarska Rivierası bölgesidir. Güneye indikçe Bora’nın etkisi azalmaktadır.

Meltem

Meltem rüzgarları latince ismi Etesiae veya Etesian’dir. Özellikle Ege Denizi üzerinde olmak üzere, doğu Akdeniz’de yaz aylarında esen güçlü, kuru, kuzeyli yaz rüzgarıdır. Antik Helen Kent devletlerinde çok iyi bilinmekte ve periyodik dönemleri izlenmiş Etezyen (Etesian) rüzgarları için “Köpek Yıldızı, Sirius’un doğmasından başlayarak 40 gün süreyle esen rüzgar’’ olarak tanımlanmıştır.

Meltem (Meltemi), Balkanlar üzerindeki yüksek basınç ile Türkiye üzerindeki alçak basıncın karşılaşması sonucu oluşmaktadır. Denizciler açısından rüzgarın bir anda esmeye başlaması, kısa zamanda yüksek hızlara ulaşması ve dört metreyi bulan dalgalar nedeniyle tehlikeli durumlar yaratabilmektedir.

Ülkemiz meteoroji kayıtlarına göre; rüzgar Mayıs ortalarında esmeye başlamakta, Temmuz ve Ağustos aylarında en yüksek sıklığa ulaşmakta ve Ekim ortalarında sonlanmaktadır. Rüzgarın hızı 7-8 kuvvetine kadar çıkabilmekte bazen 10 kuvvete ulaşmaktadır. Genelde kuru olan bu rüzgarlar, Akdeniz’i geçerken nem kazanarak Cezayir ve Tunus kıyılarında sis ve pusa neden olmakta, Kuzey Afrika kıyılarında sıcaklıkları biraz düşürmektedir.

Meltem rüzgarları ayrıca; günlük sıcaklık farkından kaynaklı oluşan farklı basınç kuşakları arasında oluşan rüzgarlar olarak tanımlanmakta ve sınıflandırılmaktadır. Meltem, lokal alanda gece ve gündüz farklı yerlerden birbirine ters yönde esmektedir.

Yapılan sınıflandırmaya göre;

• Vadi Meltemleri (Anabatik⁴)

• Dağ Meltemleri (Katabatik)

• Kara Meltemleri

• Deniz Meltemleri olarak dört grup oluşturulmaktadır.

Rüzgarlarımız kolayına olsun…