Savarona Yatı

Bu ay sizlere, denizciliğe verdiği büyük değerle tanınan ve Cumhuriyetimizin kuruluşunun ilk adımlarını karargâh arkadaşlarıyla birlikte Kız Kulesi açıklarında Bandırma Vapuru’na binerek İstanbul Boğazı ve Karadeniz seyriyle atan Mustafa Kemal Atatürk’e, Meclis ve Hükûmet tarafından armağan edilen Savarona Yatı’ndan söz edeceğiz.

Savarona, ABD’li iş insanı Richard M. Cadwalader’in eşi tarafından Hamburg’daki Blohm & Voss Tersanesi’nde yaptırılmış ve 1931 yılında denize indirilmiştir. Uzunluğu 408,5 ft (124,51 m), genişliği 16,15 m, tonajı 6.310 ton olan buharlı, çelik perçinli ve beş güverteli görkemli bir gemidir. Yüksek gümrük vergileri nedeniyle Panama bayrağıyla iki dünya turu yaptıktan sonra 1937’de satışa çıkarılmıştır.

Atatürk, denizciliğin önemini her fırsatta dile getirmiştir:

“En uygun coğrafi konumda ve üç tarafı denizlerle çevrili olan Türkiye; endüstrisi, ticareti ve sporu ile en ileri bir denizci ulus yetiştirmek yeteneğindedir. Bu yetenekten yararlanmasını bilmeliyiz.”

Ayrıca balıkçılarla sohbet eden, deniz şortu ile fotoğraf veren ve kayığında kürek çeken ilk Cumhurbaşkanı olarak da deniz sevgisini göstermiştir.

Savarona’dan önce Atatürk, Sultan II. Abdülhamid tarafından İngiltere’de inşa ettirilip 1906’da İstanbul’a getirilen Ertuğrul (260 ft / 76,2 m) ve Söğütlü (123,5 ft / 37,64 m) yatlarını kullanmış; Ertuğrul Yatı’nda resmî toplantılar gerçekleştirmiş ve yabancı devlet adamlarını ağırlamıştır. Örneğin, 6 Eylül 1936 Pazar günü Moda Koyu’nda yapılan yelken ve kürek yarışlarını, Türkiye’yi ziyaret eden İngiltere Kralı VIII. Edward ile birlikte Ertuğrul Yatı’ndan izlemiştir.

Atatürk, birçok yolcu vapuru, askerî gemi ve botu da sıkça kullanmış; bu gemilerde diğer ülke liderlerini ağırlamış ve çeşitli resmî toplantılar gerçekleştirmiştir. Örneğin, Gülcemal Vapuru’nda Atatürk, 25 Haziran 1934 günü İran Şahı Rıza Pehlevi’yi ağırlamış ve görüşmeleri Çanakkale–İstanbul seyrinde gerçekleşmiştir.

Söğütlü Yatı 1944’te hurdaya ayrılmış, Ertuğrul ise 1937’ye kadar Cumhurbaşkanlığı Yatı olarak kullanılmıştır. Atatürk’ün sağlık durumunu dikkate alan hükümet, bakım masrafları yüksek Ertuğrul yerine dünyanın en büyük yatı olan Savarona’yı satın almış ve yat, Haziran 1938’de 45 mürettebatıyla İstanbul’a getirilmiştir.

Atatürk, Savarona’yı çok beğenmiştir. Hastalık döneminde yatın hastane olarak kullanılmak zorunda kalması kendisini üzse de, burada çeşitli toplantılar yapmış ve 56 gün boyunca Savarona’da yaşamıştır.

Sonraki yıllarda bazı Cumhurbaşkanları da Savarona’yı kullanmıştır. Ancak 1979 yılında motor dairesinde nedeni belirlenemeyen bir yangın çıkmış; 24 saat süren bu yangında Atatürk’e ait bazı eşyalar denize atılarak kurtarılmıştır. Büyük hasar gören yat neredeyse baştan inşa edilmiştir. 1986’da Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’na devredilen Savarona, 1989’da hurdaya ayrılmak istenmiş; fakat kamuoyunun tepkisi üzerine 49 yıllığına turizm amaçlı kullanılmak üzere bir şirkete kiralanmıştır.

Kiracı firma üç yıl süren kapsamlı bir bakım-onarım yapmış, bu süreçte buhar türbinleri çıkarılarak dizel motorlar yerleştirilmiştir. Ancak kullanım şekline yönelik tepkiler nedeniyle sözleşme 25 yıl sonra feshedilmiş; yat 2019’da Kültür ve Turizm Bakanlığı’na, 2023’te ise eğitim amaçlı kullanılmak üzere yeniden Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’na devredilmiştir. Böylece TCG Savarona yeniden Mavi Vatan sularına kavuşmuştur.

Bugün Savarona, emsalsiz güzelliğiyle tarihimizin ve denizciliğimizin simgesi olarak yaşamaktadır. Bu nadide eserin korunması ve gelecek nesillere aktarılması yalnızca kurumların değil, her bir denizcimizin görevi olmalıdır. Gelecek kuşaklar ise Atatürk’ün yadigârı bu eşsiz yatı bir müze hâline getirerek daha geniş halk kitlelerinin tanımasını sağlamalıdır.

İyi seyirler… ⚓

📖 TCG Savarona hakkında daha geniş bilgi edinmek için, yazarları Oryal Ünver ve Ali Rıza İşipek olan “Atatürk’ten Yadigâr TCG Savarona” kitabından veya İngilizce çevirisi “TCG Savarona / A Legacy of Atatürk”ten faydalanabilirsiniz. (Kitaba üniversite ve İstanbul Belediyesi kütüphanelerinden ulaşılabilir.)